Sojuszniczki

Na dwa dni przed premierą Wszyscy jesteśmy Belén w Teatrze im. Stefana Jaracza w Olsztynie Archidiecezja Warmińska wydała oświadczenie, w którym poinformowała, że wielu katolików zwróciło się do niej, wyrażając zaniepokojenie i sprzeciw wobec sposobu, w jaki na grafice promującej spektakl przedstawiono wizerunek Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej. Archidiecezja zaapelowała do organizatorów życia kulturalnego Warmii, „aby w swoich działaniach uwzględniali wrażliwość religijną mieszkańców regionu”. Na plakacie przedstawienia w reżyserii Katarzyny Minkowskiej rzeczywiście widzimy zarys postaci z jasnogórskiego obrazu, a tym, co zraniło uczucia religijne części Warmiaków, jest zapewne biała maska umieszczona na twarzy Maryi oraz wydrapana twarz małego Jezusa.

Tymczasem spektakl nie tylko w żaden sposób nie atakuje religii, ale na dodatek przedstawia katolików jako sojuszników w walce z niesprawiedliwością. Sojuszników, którzy wzięli sobie do serca przykazanie o miłości bliźniego. Tak chrześcijańskiego przedstawienia nie widziałam od dawna. Z tym zastrzeżeniem, że spektakl odwraca znaną z Polski narrację katolickiej troski o ochronę życia i w jej centrum stawia nie dziecko, lecz matkę.

Reżyserka wraz z dramaturżką Martyną Wawrzyniak opowiadają historię Belén, Argentynki aresztowanej w 2014 roku za samoistne poronienie, dwa lata później skazanej pod zarzutem „zabójstwa na szkodę osoby najbliższej”. Podstawowym materiałem literackim jest reportaż Any Eleny Correi, argentyńskiej dziennikarki i aktywistki pod takim samym jak spektakl tytułem. W przedstawieniu wykorzystano jednak typowy dla Minkowskiej język teatru psychologicznego i zmieniono perspektywę. Jedną z głównych bohaterek jest autorka książki. I to jej oczami oglądamy tę opowieść.

Zaczyna się od sceny w szpitalnej izbie przyjęć w San Miguel de Tucuman. Dyżurują tu nie tylko pracownicy służby zdrowia, ale także funkcjonariusze policji. To oni przyjmują pacjentów i kierują ich na badania. Policjant przyprowadza zakutego w kajdanki chłopaka, pielęgniarka prosi, aby go rozkuł. „Tu jest pacjentem” – mówi. Z prawej strony sceny widzimy pomieszczenie przypominające recepcję, do którego wchodzą pielęgniarki. W tle gra taneczna muzyka latino.

Minkowska operuje wieloma planami jednocześnie. Na scenie kręci się sporo ludzi, wymieniających krótkie komentarze. Naszą uwagę ma jednak przykuć kobieta, która wydaje się czegoś szukać. Siada w różnych miejscach, przygląda się lekarzom i policji, wchodzi do łazienki. To właśnie Ana Elena Correa (Marzena Bergmann). Pisarka próbuje wyobrazić sobie sytuację, która wydarzyła się tutaj przed kilkoma laty. W końcu do poczekalni wchodzą matka (Barbara Prokopowicz) z córką (Agnieszka Rajda), którą boli brzuch. To Belén.

Matka jest zdenerwowana i zmartwiona, obwinia dziewczynę o to, że zjadła za wiele słodyczy. Nie przestaje mówić nawet wtedy, gdy córkę przyjmują lekarze. Następnie wydarza się ciąg tragicznych zdarzeń, które doprowadzają do aresztowania: dziewczyna ledwo przedostaje się do łazienki, tam dochodzi do poronienia, którego nie zauważa. Wychodząc, dostaje krwotoku, wraca do szpitalnego łóżka, lekarz wykonuje badanie i informuje, że dziewczyna poroniła samoistnie. Mężczyzna odmawia przeprowadzenia łyżeczkowania macicy z powodów etycznych. Gdy ma to zrobić lekarka, do sali wchodzi policjantka, pytając, czy leży tu pacjentka, która miała krwotok, bo w toalecie znaleziono martwy płód. Lekarze nie dochowują tajemnicy lekarskiej. Rozpoczyna się koszmar, który ma trwać trzy lata. Dziewczyna jest w szoku, jeszcze przed chwilą nie miała pojęcia, że jest w ciąży, a teraz oskarżają ją o morderstwo. Nikt jej nie słucha i nikt jej nie wierzy. Belén zaczyna płakać. Płacze długo i przeszywająco, na tyle długo, że możemy do niej dołączyć. Tuż przed trafieniem do aresztu spotyka życzliwą policjantkę (Aleksandra Kolan), która radzi, aby w więzieniu nie dała sobie wmówić, że jest winna. Odbiór widzów i widzek wzmacnia wyświetlany w tle sceny obraz z kamery skierowanej na twarze bohaterek.

Nie przejmuję się tym, że łzy leją mi się na sweter, bo dziewczyna w fotelu obok też pociąga nosem i szuka chusteczek w torebce. Czy powinnam o tym pisać w recenzji? „Wydaje mi się, że jednym z osiągnięć feminizmu – pisała sama Correa – jest to, że kobiety przestały wstydzić się płaczu. Obraz kobiety, która nie zachowuje się jak profesjonalistka, tylko gna do łazienki, by wypłakać się z dala od spojrzeń kolegów z pracy, przeszedł do lamusa. Soledad, Celina, Noe i Luli [aktywistki, które podjęły się poprowadzenia i nagłośnienia sprawy – przyp. autorki] wypłakały morze łez, odkąd poznały historię Belén. Jednocześnie dokonywały małej wielkiej rewolucji”.

Ten spektakl ogląda się ze ściśniętym gardłem, a jednocześnie nie brakuje w nim humoru i teatralnej widowiskowości. Minkowskiej nie chodzi jedynie o łzy i cierpienie. Gdy atmosfera zanadto gęstnieje, reżyserka wpuszcza powietrze. W jej teatrze najczęściej służą do tego stopniowo narastająca elektroniczna muzyka Wojciecha Frycza i choreografie Krystyny Lamy Szydłowskiej. Ten sam pomysł inscenizacyjny, który znamy już z Mojego roku relaksu i odpoczynku (Teatr Dramatyczny w Warszawie, 2022), z każdą kolejną realizacją zdaje się bardziej efektowny i wzmocniony znaczeniowo. Ale dystans jest wprowadzany także przez wątek reporterki. Po szpitalnej scenie dołącza do niej Soledad Deza (Milena Gauer), prawniczka i działaczka feministyczna, członkini organizacji Katoliczki za Prawem do Decydowania o Sobie, która w pewnym momencie przejęła sprawę Belén i doprowadziła do uniewinnienia dziewczyny. Soledad i Ana Elena spotykają się na rozmowie promującej książkę. Od tej chwili sceny z ich spotkania przeplatają się z dalszą historią skazanej dziewczyny.